«می‌باشد»

هر ویراستاری که بخواهد متنی را به‌ویژه در حوزه‌هایی غیر از علوم انسانی و ادبیات ویرایش کند با بیشترین مسئله‌ای که برخورد می‌کند، استفادهٔ بی‌جا از فعل «می‌باشد» است. چرا از این فعل این قدر استفاده می‌شود؟ چون به نظر عموم مردم، این فعل رسمیتی دارد که شاید زیادی هم باشد!

1. یکی از دلایلی که استفاده از «می‌باشد» توصیه نمی‌شود همین است که قرار نیست در مقاله یا متنی که می‌نویسیم ـ هرچه که می‌خواهد باشد ـ از فعل‌های غیرصمیمی استفاده کنیم. استفاده از فعل می‌باشد، سبک و لحن هر متنی را به‌شدت تصنعی می‌کند. شاید دیده باشید، وقتی کسی می‌خواهد متن طنزی بنویسد که فاضل‌مآبانه بنماید، از این فعل استفاده می‌کند.

2. دلیل دیگری که نباید از این فعل استفاده کرد، آن است که هیچ فارسی‌زبانی به‌طور طبیعی و در زبان روزمره از این فعل استفاده نمی‌کند. فکر نمی‌کنم هیچ‌کدام از ما در گفتار از این فعل استفاده کرده باشیم، مگر وقتی که بخواهیم مطلبی بنویسیم و آن مطلب خیلی رسمی و اداری یا بیش‌ازحد مؤدبانه باشد. مصدرِ «می‌باشد» باشیدن است. ما فارسی‌زبان‌ها صیغه‌های دیگر این فعل را چندان به کار نمی‌بریم، در زبان گفتار که به‌هیچ‌وجه.

3. «می‌باشد» در فارسی به معنای فعل اسنادی به کار می‌رود و دقیقا در جایگاهی می‌آید که فعلی مثل «است» هم می‌تواند بیاید و از نظر معنایی هیچ تفاوتی با هم ندارند. بسیاری از نویسندگان برای پرهیز از تکرار این فعل، از «می‌باشد» استفاده می‌کنند که راهکار چندان خوبی نیست. ضمن اینکه تکرار فعل هم لزوما و در همه جا عیب نیست.

در متون کهن ادب فارسی از «می‌باشد» گاهی، هرچند اندک، استفاده شده است. بنابراین با اینکه استفاده از این فعل غلط نیست، بهتر است تا حد امکان از همان فعل آشنا و مفید «است» استفاده کنیم و «می‌باشد» را تا حد امکان وارد متن‌هایمان نکنیم. یادمان باشد که فارسی زبان مادری ماست و هیچ فارسی‌زبانی هرگز نمی‌گوید: «بفرمایید. غذا روی میز می‌باشد.»

با یاری گرفتن از کتاب مستطاب «غلط ننویسیم»، ابوالحسن نجفی

 مریم محمدطاهری