ویراستاری مقالۀ علمی
ویراستاری
ویرایش یک نشریۀ علمی کاری حیاتی و باارزش است، اما در عین حال عملی زمانبر و اغلب خسته‌کننده است. اما متاسفانه علیرغم اهمیت آن اعتبار لازم برای آن در نظر گرفته نمی‌شود. ویراستاری روندی طولانی است که گاه ماه‌ها به طول می‌انجامد. بررسی و پیگیری این روند به عهدۀ مدیر ویراستاری و سردبیر است.
هرگاه مقاله‌ای در سیستم یک نشریه ثبت می‌شود، ابتدا به دست مدیر ویراستاری می‌رسد. مدیر ویراستاری نگاهی اولیه به آن می‌اندازد؛ مقالۀ دریافت شده باید با موضوع مورد نظر نشریه منطبق بوده و همچنین از نظر فرمت طبق ضوابط نشریه، نوشته شده باشد. همچنین مدیر ویراستاری اطمینان حاصل می‌کند که مقاله، حاصل کار خود نویسنده است و سرقت ادبی در آن صورت نگرفته باشد. بروز هر گونه مشکلی از این قبیل سبب می‌شود مقاله رد شود و نویسنده باید مواردی را که اعلام شده برطرف کرده و دوباره مقاله را سابمیت کند.
اگر مقاله از این جهات مشکلی نداشته باشد و یا مشکلات مطرح‌شده رفع شده باشد، برای داور فرستاده شده و در صورت تایید داورها به دست ویراستار می‌رسد تا آن را برای چاپ آماده کند.
ویراستاری کاری است که مراحل مختلفی دارد. در هر مرحله کاری بر روی متن مقاله انجام می‌یابد که در نهایت باعث می‌شود مقاله به اثری مناسب چاپ بدل شود.
ویرایش سبک مقاله
در مجلات علمی محققان و فارغ‌التحصیلان دانشگاهی در درجۀ اول ویرایش مفهومی را به عهده دارند. وقتی داورها مقاله را تایید کردند، سردبیر باید تصمیم بگیرد که با مقاله چه کند. معمولا پاسخ آن یک بله و یا خیر نیست. در بسیاری از موارد سردبیر با متنی روبرو است که نویسنده در آن به مطالب ارزشمندی اشاره کرده اما از مطرح کردن نکتۀ کلیدی که مقاله را به اثری فوق‌العاده بدل می‌کند، بازمانده است. اغلب اوقات خود نویسندگان از این مساله باخبر هستند. حال این کار سردبیر است که نویسنده را متقاعد کند که آن مطلب را به مقاله بیفزاید. درصورتی‌که نویسنده نپذیرد، سردبیر باید تصمیم بگیرد که آیا آن مطلب در آن حد برای مجله مناسب است یا نه.
این موضوع گاه موجب می‌شود که مقاله‌ای پس از داوری (و با وجو مثبت بودن داوری) رد شود.
اما اگر مقاله پذیرش اولیه را بگیرد وارد مرحلۀ ویراستاری می‌شود.
ویرایش یک مقالۀ علمی بیشتر با نگاهی علمی صورت می‌گیرد تا ادبی. اولین نقش ویراستار این است که به عنوان رابط بین نویسنده و خوانندگان نشریه عمل کند. اما ویراستار علمی علاوه بر آنکه باید متن مقاله را از لحاظ علمی بررسی کند، باید به نگارش آن نیز توجه کند. به همین دلیل بهترین ویراستاران دانشمندانی هستند که با نگارش و اصول ویراستاری آشنایی دارند. اولین کاری که روی یک مقاله انجام می‌شود بررسی سبک مقاله است؛ تمرکز بر روی مفهوم مقاله تا معلوم شود آیا پردازش ایده‌ها به شکل مناسب انجام گرفته است؟ آیا آنچه در متن آمده مفهوم است؟ با این کار ایده‌های مقاله به شکل منطقی ابراز می‌‍شوند و آیا مقاله شیوا و روان است؟
زبان متن باید زبانی علمی باشد. مقاله باید زبانی بی تکلف و ساده داشته باشد و عاری از هرگونه کلمات جانبدارانه و غیر علمی باشد. متن آن نباید بسیار طولانی و یا خیلی کوتاه باشد. این کار نیاز به توجه و تمرکز بسیار دارد.
ویرایش علمی
ویرایش مقالات مجلات علمی نیاز به لایه‌ای دیگر نیز دارد. مقالات می‌باید از جهت علمی نیز مورد ویرایش قرار گیرد. به این معنا که کارشناسی که خود در زمینۀ مورد بحث مقاله دانش دارد، مقاله را مطالعه می‌کند و چگونگی مطرح شدن موارد تخصصی مقاله را بررسی می‌کند. برای مثال اگر در مقاله‌ای نام یکی از آزمایش‌ها به اشتباه آورده شده باشد، ویراستار علمی متوجه آن می‌شود و با عودت مقاله به نویسنده خطای پیش آمده را برطرف می‌سازد. درحالیکه ویراستار معمولی هرگز متوجه چنین خطایی نمی‌شود. انتخاب افراد با سطح بالای دانش- دکترا و دانشجوی دکترا- برای ویراستاری علمی ازاین‌رو با اهمیت است که این افراد گاه حتی می‌توانند در بالا بردن سطح مقاله‌ای که برای پذیرش مقاله به مجله داده شده است، نیز سهم داشته باشند. آنها می‌توانند با پیشنهاد رویکرد متفاوت و یا آزمایشاتی اطمینان‌بخش در بهینه‌سازی مقالات نیز سهم داشته باشند.
این ویراستاران باید با مطالعۀ منابع جدید دانش خود را به روز کنند. همچنین باید به خوبی افرادی را که در زمینۀ کاریشان فعالیت دارند بشناسند. در ارتباط بودن با این افراد می‌تواند در روند انجام ویراستاری‌ها نیز موثر باشد.
نمونه‌خوانی
پس از اینکه تغییرات لازم از سوی ویراستار بر روی مقاله صورت گرفت، متن برای نمونه‌خوانی آماده است. نمونه‌خوانی روندی است که طی آن نمونه‌خوان در متن به دنبال خطاها و اشتباهات می‌گردد و هر آنچه را که ویراستار ندیده باشد، تصحیح می‌کند. این خطاها شامل خطاهای تایپی، املایی، نقطه‌گذاری، دستوری و قالب می‌شود.
در این کار نیازی به نگارش دوباره و ایجاد تغییرات بنیادین نیست. نمونه‌خوان تغییری در مفهوم ایجاد نمی‌کند و یا تکرارهای احتمالی موجود در متن را حذف نمی‌نماید.
در نشریات علمی یکی از مهمترین کارهایی که باید انجام بگیرد، کنترل منابع مقاله است. این کار پیش از اینکه متن برای ویرایش نهایی فرستاده شود، انجام می‌شود.
ویراستار نسخه بردار/کپی
ویرایش کپی همان نمونه‌خوانی است با این تفاوت که ویراستار نسخه‌بردار طی آن دقت و صحت متن را بالا می‌برد تا متن در نهایت در سطح انتظارات نشریه قرار بگیرد. ویراستارهای نسخه‌بردار یا چنان که در برخی موارد به آنها گفته می‌شود، ویراستارهای فرعی، در جلسات هیئت تحریریه شرکت می‌کنند. ویراستار کپی چشمان خستۀ یک نمونه‌خوان را با مهارت یک ویراستار ترکیب می‌کند تا بتواند متنی یکدست، واضح، صحیح، مختصر، قابل فهم و بدون تناقض تحویل دهد. در اصل آنچه او می‌کند در نهایت به پیرایش مقاله و آماده‌سازی آن منجر می‌شود.
مقابله
در آخرین مرحله یک نفر از تیم ویراستاری متن آماده برای چاپ را با متن اولیه و اطلاعات نویسنده را با اطلاعات موجود در سیستم، تطبیق می‌دهد تا از صحت آن اطمینان حاصل شود.
مسئولیت‌های ویراستار در برابر نویسندگان
- فراهم کردن راهنمای نویسندگان
- فراهم کردن بیانیه‌ای در زمینۀ سیاست نشریه در خصوص نگارش مقاله
- رفتار منصفانه، مودبانه، صادقانه، بی‌طرفانه و شفاف با نویسنده
- امانتداری
- انجام کارهای ویراستاری با سرعت معقول
- اجتناب از تاخیرهای احتمالی به دلایل نامشخص
هرگاه این روند زمانبر و خسته‌کننده به پایان رسید، مقاله برای صفحه‌آرایی فرستاده می‌شود.
