انواع مقالات بر اساس محتوا
در حوزۀ مقاله‌نویسی، مقالات به انواع مختلفی تقسیم می‌شوند. رایج‌ترین دسته‌بندی مقالات بر اساس محتواست. اینکه مقالۀ شما پژوهشی محسوب می‌شود یا ترویجی، مقالۀ مروری ساده‌ای است یا در دستهبندیهای تحلیلی قرار می‌گیرد، موضوعات پیچیده‌ای هستند. اما اهمیت محتواست که نشان می‌دهد مقالۀ شما از نظر علمی چه جایگاهی دارد و برای انتشار این محتوا باید سراغ چه مجلاتی رفت.
از چاپ مقاله در روزنامۀ خبری تا چاپ آن در مجلات بزرگ علمی جهان، این محتواست که هدف شما را مشخص می‌کند. محتوا براساس نحوه و اصول نگارش، آن هم بر اساس قالب‌های تعریف‌شدهٔ پژوهشی، تشخیص داده می‌شود. پس اگر از ابتدا هدف خود را مشخص کنید و انگیزۀ خود از نوشتن مقاله و برنامه‌تان برای چاپ آن را مدنظر داشته باشید، قطعا «نوع» و «قالب» مقاله برایتان مهم خواهد بود.
مقاله قالب‌ها و فرمت‌های مختلفی دارد. مقالات را از چند دیدگاه می‌توان دسته‌بندی کرد. یکی از این دسته‌بندی‌ها می‌تواند بر اساس محتوای مقاله باشد که از این منظر مقالات به چهار نوع پژوهشی یا تحقیقی، تحلیلی یا ترویجی، مروری، و گردآوری تقسیم می‌شوند:
1- مقالهٔ پژوهشی (تحقیقی)
برگرفته از پژوهشی است که به‌تازگی پایان یافته و چون متکی بر یافته‌های تحقیقاتی است، گزارش تحقیق نیز به آن گفته می‌شود. این نشان می‌دهد که ویژگی منحصربه‌فرد مقالهٔ پژوهشی داشتن ایده یا ابتکار یا نتیجهٔ کاملا جدید و تازه است. به عبارت دیگر مقالهٔ پژوهشی حاوی ایده یا موضوعی کاملا نویافته است، به این معنا که پژوهشگر طی پژوهشی دقیق ایده، موضوع، یا روش جدیدی را مطرح می‌کند و به نتایج کاملا جدیدی دست می‌یابد که پیش‌تر وجود نداشته است.
۲- مقالهٔ تحلیلی (ترویجی)
این نوع مقاله که با عنوان مقالهٔ نظری نیز شناخته می‌شود، تحقیقی است که مؤلف طی آن با استفاده از منابع پژوهشی پیشین، نظریهٔ خاصی را در حوزهٔ کار خود مطرح می‌کند. در این نوع مقاله نویسنده ممکن است نظریه‌های قبلی را گسترش دهد، آنها را با استفاده از شواهد استحکام بخشد، به شکل دیگری بیان کند یا آنها را مورد تأمل و تردید قرار دهد. بنابراین مشخص است که در این نوع مقاله، نویسنده موضوع یا ایده‌ای را که وجود دارد از جنبه یا جنبه‌هایی معمولا جدید تجزیه‌وتحلیل می‌کند و نتایج مشخصی ارائه می‌کند که تازگی دارد.
۳- مقالهٔ مروری (تألیفی)
ویژگی خاص مقالات مروری این است که برخلاف انواع پژوهشی و تحلیلی، حاوی ایده و دیدگاه جدید نیستند، بلکه کار آنها پرورش ایده‌ای است که از پیش وجود داشته است. در این نوع مقاله، نویسنده با مطالعهٔ متون علمی، مطالبی را دربارهٔ ایده یا موضوعی از منابع مختلف گردآوری می‌کند و سپس مقاله را با ساختاری جدید و طرح نتیجه‌گیری‌های مشخص و گاه همراه با اعلام نظر، تنظیم و تألیف می‌کند. بنابراین می‌توان گفت این مقاله به تحلیل کلان و ارزیابی انتقادی نوشته‌هایی می‌پردازد که قبلا منتشر شده است. مؤلف مقالهٔ مروری از طریق مقوله‌بندی، یکپارچه‌سازی، و ارزشیابی متون منتشرشدهٔ پیشین، سیر پیشرفت پژوهش‌های جاری را برای روشن ساختن مسئله‌ای مشخص دنبال می‌کند.
۴- مقالهٔ گردآوری
این نوع مقاله صرفا به گردآوری و انعکاس دیدگاه‌های مختلف مرتبط با موضوعی خاص می‌پردازد و در واقع مطلب تازه‌ای عرضه نمی‌کند. در این نوع مقاله که معمولا گزارش بررسی‌های آزمایشگاهی یا مطالعات آماری در زمینۀ موضوعی خاص است، نویسنده ضمن استفاده از روش‌های موجود در مطالعهٔ موضوع، نتایج مطالعه خود را گزارش می‌کند. معمولا نتایج به کمک آمار و ارقام بیان می‌شوند. تفاوت آن با مقالۀ تحلیلی این است که به طرح نظریهٔ جدیدی منتهی نمی‌شود و نیز با مقالهٔ مروری این تفاوت را دارد که الزاما به سنجش و ارزیابی کلیۀ آثار قبلی نمی‌پردازد. البته چنانچه در این نوع مقاله از روش‌های معتبر و علمی تحلیل آماری استفاده شود و نتایج ارائه‌شده تازگی داشته باشد، می‌توان آن را مقالهٔ تحلیلی نیز به شمار آورد.
البته علاوه بر این چهار مورد، گونه‌های دیگری نیز وجود دارد که فراوانی کمتری دارند؛ نظیر یادداشت‌های انتقادی، نقد و بررسی، گزارش کوتاه و... که چندان در چهارچوب موضوعی بحث ما نمی‌گنجند.
دیدگاه‌ها