سلسله مطالب آموزش مقاله‌نویسی
چگونه سؤال پژوهشی مناسبی انتخاب کنیم؟
سؤال پژوهشی یا موضوع پروپوزال، اولین قسمت نگارش یک طرح پژوهشی است.
مقاله‌نویسی با جمع‌آوری داده‌ها آغاز می‌شود و داده‌ها همسو با سؤال پژوهش یا موضوع پروپوزال به دست می‌آیند.
در آموزش مقاله‌نویسی آنچه بیش از دیگر مطالب حائز اهمیت است آماده کردن محقق برای یافتن موضوع تحقیق است. انتخاب سؤال پژوهشی (موضوع پروپوزال) اولین و اساسی‌ترین قدم برای دستیابی به موفقیت در چاپ مقاله و پیشرفت محقق است. بسیاری از محققان سؤالات پژوهشی خود را از روی کنجکاوی پیدا می‌کنند، اما بسیاری دیگر به دلیل فشار زیاد در زمینۀ چاپ مقاله، انتخاب سؤال پژوهشی را امری پرتنش می‌دانند. بدتر اینکه گروه دوم اغلب تردید دارند که سؤال بپرسند، زیرا معتقدند که باید خودشان به پاسخ سؤالاتشان برسند.
برای رسیدن به سؤال پژوهش دو عامل مهم را باید در نظر گرفت: امکان‌سنجی و علاقه.
امکان‌سنجی با مهارت محقق و فناوری دردسترس محقق در آزمایشگاه انجام می‌گیرد. از سوی دیگر، تصمیم‌گیری در زمینۀ پژوهش مورد علاقه کاملا ذهنی است. می‌توانید برای پژوهش خود سؤالی انتخاب کنید که در زمینۀ مورد علاقۀ شما یا مربوط به یکی از موضوعات داغ جامعه باشد. سؤال پژوهشی (موضوع پروپوزال) اگر در زمینۀ مورد علاقۀ شما باشد کمک می‌کند انگیزۀ خود را در طول پروژه حفظ کنید، که در پژوهش بسیار ضروری است. مشاوران پژوهشی باید وقت خود را صرف صحبت با محققان جوان و گوش دادن به آنها کنند تا در شناسایی زمینه‌های مورد علاقه‌شان و انتخاب سؤال پژوهشی به آنها کمک کنند. از انتخاب سؤالات پژوهشی که راحت هستند اما چندان جذاب و مورد توجه نیستند و همچنین سؤالاتی که جذاب هستند ولی ممکن نیستند یا انجام آنها دشوار است، باید اجتناب کرد. سؤالات پژوهشی ایده‌آل سؤالاتی هستند که هم امکان‌پذیر و هم جذاب باشند.
نوع سؤالات انتخاب‌شده و چالش‌های مرتبط با آنها به‌طور عمده به زمینۀ تخصص محقق بستگی دارد. یک دانشجوی کارشناسی ارشد یا دکترا یا محقق در آغاز کار تمایل دارد مسئله‌ای را انتخاب کند که به‌راحتی حل می‌شود. هر موفقیت یا بازخورد مثبت اعتمادبه‌نفس او را افزایش می‌دهد. به همین ترتیب، با توجه به محدودیت‌های زمانی و مشکلات تأمین بودجه، دانشجویان فوق‌دکترا پروژه‌هایی را ترجیح می‌دهند که آسان هستند ولی منجر به افزایش چشمگیر دانش در زمینۀ تحقیق می‌شوند. از سوی دیگر، محققی که به‌تازگی هدایت یک آزمایشگاه را آغاز کرده، به سؤال بزرگ و شاید پیچیده‌ای نیاز دارد که بتوان آن را به بخش‌های کوچک‌تر تقسیم کرد.
اشتباه رایج دانشجویان کارشناسی ارشد و دکترا در ابتدای کارشان انتخاب اولین مسئله‌ای است که به ذهنشان می‌رسد. انتخاب مسئلۀ مناسب امری زمان‌بر است و زمان گذاشتن برای چنین انتخابی می‌تواند ماه‌ها و سال‌ها صرفه‌جویی زمانی در پی داشته باشد.
دانشجوی کارشناسی ارشد یا دکترا چند ماه اول را باید صرف مطالعه و بحث در مورد مسائل بالقوه کند و برای شروع پروژه عجله نداشته باشد. این امر مستلزم تلاش بسیار دانشجو و حمایت استاد راهنماست. متأسفانه، بودجۀ ناکافی و ضرب‌الاجل‌های اعطای کمک‌هزینه‌های تحصیلی از عواملی هستند که این دورۀ آماده‌سازی را محدود می‌کنند. با این حال، غلبه بر این مشکلات و صرف زمان برای انتخاب یک مسئلۀ قابل‌انجام و جالب‌توجه می‌تواند در بلندمدت تفاوت بزرگی ایجاد کند.
هنگامی که سؤال پژوهشی خود را انتخاب کردید و اهداف مشخص را تعیین ساختید، سفر خود را به سمت هدفتان آغاز کنید. اما سپس چه اتفاقی می‌افتد؟ شما با محدودیت‌های فنی پیش‌بینی‌نشده یا شکست آزمایش‌های خود مواجه می‌شوید و پروژه‌تان بسیار متفاوت‌تر از آنچه ابتدا فکر می‌کردید پیش می‌رود. در این شرایط، ممکن است یک سؤال جدید پژوهشی در ذهنتان ایجاد شود و خود را دورتر از اهدافتان بیابید. این مسئله برای همۀ محققان پیش می‌آید؛ آنچه محققان خبره را در این شرایط متمایز می‌کند، باز بودن ذهن آنها برای اصلاح سؤالاتشان است، این گونه محققان براساس تجربه و اطلاعات جدید بدون به خطر انداختن هدف وسیعشان سؤال پژوهش را اصلاح می‌کنند.
درنهایت اگر پژوهش شما این توانایی را داشته باشد که محدودیت‌های فنی پیش‌بینی‌نشده را به اطلاعات حوزۀ پژوهشی‌تان اضافه کند، شما موفق شده‌اید.
نویسنده: دکتر شازیا خانام (Dr. Shazia Khanam)
دیدگاه‌ها