سلسله مقالات آموزش مقاله‌نویسی

راهنمای نگارش مقاله با استاد راهنما و همکاران دیگر

قسمت اول: دایناسورها را مدیریت کن!

راهنمای گام‌به‌گام آغاز طرح پژوهشی تا نشر مقالۀ ISI

پیش از نگارش این مطلب، باید اعتراف کنم که انجام سال‌ها پروژه‌های تحقیقاتی مختلف در ایران و ادغام تجربیاتم با آموزش‌های مدیریت پروژه، این امر را ممکن کرد که چنین فلوچارت ایرانیزه‌ای تهیه کنم. امیدوارم دانشجویان و استادان راهنما با رعایت این موارد از بداخلاقی‌های پژوهش دوری جسته، مثل همیشه به حقوق یکدیگر احترام بگذارند.

آیا با دانشجویان دیگر و استادان راهنما و سرپرست خود در حال نوشتن مقاله هستید؟ آیا تجربیات ناخوشایندی دربارهٔ اختلاف‌های میان نویسندگان دارید و دچار بازنویسی مکرر دست‌نوشته شده‌اید؟ از اینکه دیگر نویسندگان حق شما را در دست‌نوشتۀ نهایی رعایت نکرده‌اند، از آنها متنفرید؟ در این نوشتار، برای ایجاد فرایند همکاری در نوشتن لذت‌بخش و کارآمد مقالۀ ISI سیستمی را پیشنهاد کرده‌ام.

تحقیقات باکیفیت توسط یک پژوهشگر تنها انجام نمی‌شود، بلکه تلاشی مشترک است. ممکن است برای اجرای بخشی از پروژه با سرپرست خود، یک دکتر یا دانشجوی کارشناسی ارشد، یک پست‌دکترا یا حتی با تمام این افراد مشارکت کنید. 

همکاران شما در خارج از کشور یا استان‌های دیگر کشور هستند؟ استاد راهنما یا دیگر همکاران در پژوهشگاه واحدی نیستند؟ احتمالا در انجام پروژۀ تحقیقاتی و چاپ مقاله‌های منبعث از آن با مشکلاتی مواجه هستید. پس صبور باشید و با مطالعۀ کامل این نوشته، راه‌حل خود را بسازید.

در اینجا برای اطمینان از اینکه طرح همکاری شما الف) کارآمد انجام می‌شود، ب) باعث نمی‌شود از همکاران خود نفرت پیدا کنید و ج) قطعۀ درخشان و امیدهایی که هنگام راه‌اندازی طرح تحقیقاتی با همکاری دیگران در ذهن داشته‌اید، تبدیل به نقاط تاریک نمی‌شود، سه پست بازرسی یا سه‌ نقطۀ حیاتی مهم طراحی کرده‌ام که باید با اعضای گروه دربارهٔ آن بحث کنید: در ابتدای همکاری، قبل از نوشتن مقاله و بعد از اولین پیش‌نویس، چه برنامه‌ای باید اجرا شود؟

برای مشخص کردن چگونگی همکاری قبل از شروع طرح، پیش از نوشتن مقاله و بعد از اولین پیش‌نویس مقاله، برنامه بریزید. دیگران را از این برنامه آگاه کنید و حتما برنامه را به تأیید جمعی برسانید.

 چگونه همکاری قبل از شروع طرح تحقیقاتی را مدیریت کنیم؟

هنوز قدمی برنداشته‌اید، ابتدا مکانی برای ملاقات همکاران تدارک ببینید.

قبل از نوشتن یافته‌ها، یا بهتر است بگویم قبل از پیدا کردن یافته‌ها، در مورد روش انجام پژوهش صحبت کنید. در حالت ایده‌آل، شما و همکارانتان باید در ابتدای پروژۀ خود جلسهٔ مشترکی داشته باشید و در مورد برخی نکات صحبت کنید:

قدم اول: صاحب پروژه کیست؟

صاحب پروژه کسی است که مسئول نگه‌ داشتن پروژه در مسیر است، به صورت دنبال کردن اعضای همکار، تنظیم جلسات و قرارهای ملاقات. وی به ‌احتمال زیاد اولین یا آخرین نویسنده است.

اگر شما استاد راهنما هستید، باید بدانید که انتقال این وظایف به دانشجو، وی را صاحب اصلی پروژه خواهد کرد. در واقع مسئول مکاتبات، هماهنگی‌ها و نظارت بر انجام و نگارش بر عهدۀ استاد راهنماست. لذا استاد راهنما معمولا در ترتیب نویسندگان، نویسندۀ مسئول و آخرین نویسنده است.

اما اگر به‌عنوان دانشجو این نقش را بر عهده گرفته‌اید، قرار است تجربۀ زیادی از مدیریت یک پروژه به دست آورید. پس صبور باشید و با دقت و بدون عجله عمل کنید. مدیریت پروژه نقش اصلی در اجرای تحقیق نیست، بلکه وظیفه‌ای بسیار ارزشمند است. با تجربۀ مدیریت پروژه، در آینده می‌توانید پروژه‌های علمی بسیار زیادی را مدیریت کنید.

قدم دوم: مسئولیت هریک از افراد در پژوهش چیست؟ 

تعارف را کنار بگذارید، برای هر عضو این همکاری باید کار خاصی را تعریف کنید؛ این می‌تواند بخش خاصی از کار آزمایشگاهی، نظارت بر کاری مشخص و... باشد. ایده‌آل‌گرا نباشید، اما بدانید که بهتر است تمام افراد مسئولیت خود را به‌صورت خاص و کتبی دریافت و تأیید کنند. این مسئله باعث می‌شود در قبال مسئولیت خود پاسخگو باشند.

دقت کنید که این بخش را به قدم سوم مرتبط کنید. ارتباط قدم دوم و سوم کیفیت انجام کار را تضمین می‌کند.

 قدم سوم: جدول زمانی پروژه چیست؟

دربارۀ جدول زمانی پروژه بهتر است از ابتدا به طور جدی صحبت کنید. چه موقع ترکیب باید سنتز شود و چه زمانی نتایج شبیه‌سازی به دست می‌آید؟ اطمینان حاصل کنید که هر مشارکت‌کننده برای تکمیل کار خود به‌اندازۀ کافی وقت داشته باشد. به طور حتم تخمین زمان پایان یافتن پروژه، و اینکه جریان بر اساس آنچه روی کاغذ است تمام شود، کار دشواری است. با این حال، توصیه می‌کنم دربارۀ تاریخ پایان کل پروژه به توافق برسید، زیرا کمک می‌کند مشارکت‌کنندگان در مسیر پروژه زمان را در نظر بگیرند و از آن مهم‌تر انگیزهٔ خود را حفظ کنند.

بازرسی: پاسخ دهید که چگونه هر عضو باید در پروژه همکاری ‌کند؟ مدت زمان مناسب برای پاسخ به هر قسمت چقدر است؟

هر عضو باید به چه صورت عمل کند تا ارتباط معنی‌دار باشد و اطلاعات به‌روز جابه‌جا شود. به‌طور پیش‌فرض در سال 97 شمسی که این مقاله را می‌نویسم، در ایران احتمالا ایمیل بستر این ارتباط است. استارت‌آپ‌هایی جدیدا شروع به کار کرده‌اند که سیستم‌های مدیریت پروژۀ آنلاین ارائه می‌دهند، درحقیقت میز کار آنلاین هستند. سیستم‌عامل‌هایی مانند Slack را در نظر بگیرید. می‌توانید نظرسنجی، آپلود اسناد و بحث در مورد پروژه را آنلاین انجام دهید.

Where Work Happens

 هشدار: این نرم‌افزارها برقراری ارتباط را سریع‌تر می‌کنند، اما مانند چاقوی دولبه می‌توانند دستتان را نیز ببرند و زمان زیادی را هدر دهند. برای مثال فرض کنید من استاد راهنمایی هستم که ایمیل آکادمیک را دقیق نمی‌شناسم، از اینترنت استفاده نمی‌کنم و کار در دنیای آنلاین و با نرم‌افزار مانند موجودات فضایی به نظرم ماورائی هستند. اگر من را به‌عنوان یکی از اعضای پروژه تحقیقاتی انتخاب کنید، باید مدیریت پروژه را با دقت بیشتری انجام دهید. لذا برای استفاده از این نرم‌افزارها به‌طور مؤثر، پیشنهاد می‌کنم تعریف کنید که چقدر انتظار دارید که هر فرد به پیام‌های خود پاسخ دهد.

اگر در پروژۀ خود عضوی با قدمت دایناسور دارید، چقدر انتظار استفاده از میز کار آنلاین معقول است؟

به نظرتان باید گونۀ دایناسور را منقرض کرد یا بهره‌وری مدیریت پروژه را با اصل وجود این اشخاص بهبود بخشید؟

چطور به صورت آنلاین مسیر پروژۀ علمی را مدیریت کنیم؟

در ایران ایمیل بدون هزینه و ساده‌ترین راه است. سایر نرم‌افزارهای ایرانی از ابتدای کار ماهی 25 هزار تومان پول دریافت می‌کنند.

البته در حال حاضر  Slack سرویس‌های خود را بر روی ایران بسته است و برای استفاده از آن نیاز به ... دارید. اما این فقط مسئلۀ دایناسور را پیچیده‌تر می‌کند. شاید بهتر باشد فعلا به همان ایمیل اکتفا کنید. 

سرویس‌های Slack بر روی IP ایران بسته شده است.

یادتان که نرفته؟ همین چند روز پیش بود که (آبان 1397) ضریب نفوذ اینترنت در ایران بر اساس آمار رسمی به بیش از 88/8 درصد رسید. یعنی تعداد دایناسورها در حال کم شدن است و ظاهرا طرح انقراض دارد به نتیجه می‌رسد. بررسی نشان می‌دهد که ضریب نفوذ اینترنت در ایران به مدد توسعۀ موبایل باند پهن به 86/88 درصد رسیده است. بر این اساس ضریب نفوذ اینترنت پرسرعت ثابت 70/15 درصد و ضریب نفوذ اینترنت موبایل 16/73 درصد عنوان شده است.

ضریب نفوذ اینترنت طی 5 سال گذشته دارد از سقف هم می‌گذرد. احتمالا به‌زودی از تعداد نفرات کشورمان هم بیشتر خواهد شد! 

در ایران نرم‌افزارهای مدیریت پروژۀ تسکولو و مدیریت پروژۀ زرافه وجود دارند. من اولی را بیشتر دوست دارم، اول اینکه آبی‌رنگ است! دوم اینکه برای کار همزمان تا 10 نفر رایگان است. به این معنا که برای مثال برای یک پروژۀ پایان‌نامه تا ده نفر می‌توانند به طور رایگان با آن کار کنند. ولی لازم است بدانید که وقتی به‌صورت کامل می‌توانید از امکانات تسکولو استفاده کنید که ماهی 25 هزار تومان پرداخت کنید.

اگر بحث پول در میان باشد، من شخصا همان Gmail را پیشنهاد می‌کنم. 

تسکولو، نرم‌افزار مدیریت پروژه

با زرافه زیاد کار نکرده‌ام، چون یک پروژه را برای یک نفر رایگان در نظر می‌گیرد. در واقع میز کار آنلاین یک‌نفره است. قطعا Google Drive و one drive نیز قسمت تقویم و لیست کارها را دارند. می‌توانم هردو تقویم را بین خودم و دانشجویان و دیگر همکاران به اشتراک بگذارم و چون 90 درصد همکاران و دانشجویان Gmail دارند، پس استفاده از تقویم اشتراکی نسبت به امکانات زرافه در اولویت قرار دارد.

سامانۀ مدیریت پروژۀ زرافه

تا وقتی پول نپردازید خود تسکولو هم مدیریت درست‌وحسابی به شما عرضه نمی‌کند. به نظرم نسخۀ رایگان آن از تقویم Gmail، که با لیست کار به‌روزرسانی می‌شود، کمتر به شما اطلاعات می‌دهد.

استارت‌آپ‌های ایرانی و عرضۀ ساده‌ترین خدمات در ازای گرفتن پول 

بیشتر بخوانید: بخش دوم: چگونه همکاری قبل از شروع نگارش مقاله را مدیریت کنیم؟ (به‌زودی)