چگونه یک مجله علمی تاسیس کنیم؟

چگونه یک مجله علمی تاسیس کنیم؟

ایران در میان کشورهای در حال توسعه جایگاه قابل توجهی در تولیدات علمی دارد. به گزارش دکتر جعفر مهرداد، مدیر پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC)، رتبه علمی ایران در پانزده سال گذشته در سطح جهانی به سرعت افزایش یافته است. در سال 1998 میلادی، ایران پله 52 تولیدات علم جهانی بود، این جایگاه تا سال 2012 تا پله 15 صعود کرد. افزایش چشمگیر تعداد مقالات دانشمندان ایرانی، در مجلات علمی، نشان از پیش رفت برق‌آسای علم مقاله‌نویسی در ایران دارد. آما آیا ناشران و واحدهای انتشار علوم ایرانی نیز به این اندازه پیشرفت کرده‌اند؟

رشد تولید علم جهان در 15 سال گذشته 49% بوده است. در حالی که رشد تولید علم ایران در همین مدت 2116% بوده است. در اوایل سال 2018، رشد تولیدات علمی ایران، به‌صورت باورنکردنی، همچنان ادامه پیدا کرده است. امروز در جایگاه چهارم تولیدات علوم جهان در صنعت نانو ایستاده‌ایم. دانشگاه آزاد اسلامی با 2029 مقاله، جایگاه نخست را به خود اختصاص داده است. با این وجود، ایران در جایگاه انتشار مجلات علمی پژوهشی، وضعیت نابسامانی دارد بیش از 2000 مجله در کشورمان به‌صورت فعال، نیمه‌فعال و غیرفعال وجود دارند. 

دانش‌گستر فرنام امیدوار است که با کمک به مجموعه‌های آموزشی در زمینه‌های تاسیس، مدیریت مجلۀ علمی و چاپ آن، قدم کوچکی در زمینه پیشرفت این فرآیند در ایران برداشته و با کمک تولیدکنندگان علم، وضعیت استاندارد نشر مجلات علمی در کشورمان را بهبود ببخشد.

" شروع به کار یک مجلۀ جدید علمی می‌تواند کاری بسیار پیچیده باشد. پیش از پذیرش مقالات و چاپ اولین شماره، شما باید تصمیمات بسیاری بگیرید که سرنوشت مجله را تعیین خواهد کرد."  

در ذیل نکاتی که باید در نظر گرفته شوند آمده است:

-          هدف مجله چیست؟ بناست به چه جایگاه منحصر به فردی برسد؟

-          آیا مجلات مشابه در این زمینه وجود دارند؟ چه نیازی به تاسیس یک مجله مشابه دارید؟

-          ساختار مدیریتی مجله چگونه خواهد بود؟

-          هیئت تحریریه چه کسانی خواهند بود؟

-          هیئت داوران از چه کسانی تشکیل خواهد شد؟

-          داوری مقالات بر چه اساسی خواهد بود؟

-          چه کسانی کنترل منابع انسانی و مالی مجموعه شما را در دست خواهند داشت؟

-          نمونه خوانی بر عهدۀ چه کسانی خواهد بود؟

-          مجله در چه فرمتی خواهد بود؟ چاپی، آنلاین و یا هر دو؟

-          آیا مجله بناست در دسترس همگان باشد و یا تنها به دست کسانی برسد که آبونه هستند و یا ترکیبی از هر دو؟

-          مجله قرار است کجا چاپ شود؟

-          مجله قرار است در چه وسعتی منتشر شود؟

-          موافقت اصولی از وزارت علوم و فناوری یا وزارت بهداشت را چه کسی باید بگیرد؟

-          مجوز وزارت ارشاد توسط چه کسی باید اخذ شود؟

-          چه کسی باید ISSN و شمارۀ شاپا را بگیرد؟

-          شرایط مجله برای نویسندگان چیست؟

-          سرمایه‌­گذاری در مجله چگونه خواهد بود؟ سرمایۀ آن چگونه تامین خواهد شد؟

-          چگونه داوران را به کار خواهید گرفت؟

-          چگونه محتوای مجله را تعیین خواهید کرد؟

-          چگونه مجله را تبلیغ خواهید کرد؟

راه‌اندازی به عزم راسخ، علاقه و تعهد زمانی نیاز دارد.

این کار به شما این امکان را می‌دهد که بر دانش خود بیفزایید و به دیگران کمک کنید تا دید خود را به تحقیقات علمی ارتقا بخشند. اگر یک دانشگاهی و یا یک محقق هستید، بهتر است با موسسه‌­ای که برایش کار می‌کنید صحبت کنید. ممکن است آنها مایل به همکاری با شما باشند و تصمیم بگیرند که شما را تامین کنند.

"حضور یک موسسۀ غیر علمی به عنوان سرمایه­‌گذار می‌­تواند مزایا و معایب خود را داشته باشد. اما در صورت مدیریت درست می‌تواند نقطه عطفی باشد."

نام مجله را مدبرانه انتخاب کنید.

مانند هر فعالیت تجاری دیگری، نام مجله باید معنادار باشد. این نام باید بتواند تصویر درستی از اهداف و خواسته‌های شما ارائه دهد. نام مجله نباید شما را محدود به موقعیت جغرافیایی یا زمانی کند.

حوزۀ کاریتان را مشخص کنید.

بهتر است که به شکل مستقیم با مجلات دیگر رقابت نکنید. محدود بودن حوزه می‌تواند بسیار مضر باشد، اما اگر حوزۀ آن را بسیار گسترده کنید، رقابت اجتناب ناپذیر می‌شود. حوزه‌­ای را برگزینید که از تامین منابع آن مطمئن هستید. بسته به اینکه منابع شما محدود باشد یا نه، می‌توانید زمینه‌های مختلف را برای مجلۀ خود انتخاب کنید. منابع شما اعم از مالی و انسانی می‌تواند در اتخاذ این تصمیم تاثیر داشته باشند. تخصصی بودن مجله به شما کمک خواهد کرد تا عملکرد بهتری داشته باشید. هرچند مجله‌های بسیاری هستند که زمینه‌های گسترده‌ای را پوشش می‌دهند و موفق هم هستند، اما کسانی که دستی بر آتش دارند چنین چیزی را توصیه نمی‌کنند. به‌ویژه اگر منابعتان محدود باشد، بی‌شک با مشکل روبرو خواهید شد.

هیئت تحریریه­‌ای قوی تشکیل بدهید.

این نکته‌ای کلیدی در موفقیت شماست. اما به افرادی نیاز دارید که مانند شما به این کار علاقه‌مند و همانند شما متعهد باشند. هیئت تحریریه می‌تواند گروهی از افراد با تجربه و تازه فارغ‌التحصیل علاقه‌مند باشند. نام‌های بزرگ می‌توانند موجب اعتبار برای مجلۀ شما شوند. در انتخاب اعضای هیئت تحریریه باید به اعتبار و H Index آنها توجه کنید. به یاد داشته باشید که میانگین H Index اعضای هیئت تحریریه نباید از میزانی کمتر باشد (این عدد در رشته‌های مختلف متغیر است). فضایی علمی، صمیمی و نقدپذیر فراهم کنید. همواره به سخنان و نظرات اعضای هیئت تحریریه‌تان گوش فرا دهید.

صادق باشید. نقاط قوت مجلۀ خود را بشناسید و درعین حال حاضر به بحث دربارۀ نقاط ضعف آن باشید و تلاش کنید آنها را برطرف سازید. دایر کردن یک نشریۀ جدید بسیار چالش‌­برانگیز است. پس نقدهای سازنده را به گوش جان بشنوید و از آنها خشمگین یا هراسناک نشوید.

مبتکرانه عمل کنید.

نسبت به ایده‌های نو و تفکرات سازنده بی‌تفاوت نباشید. نه تنها باید پذیرای آنها باشید بلکه باید آنها را جستجو کنید. برای این کار می‌توانید به کنفرانس‌های علمی و همایش‌ها بروید. در این مکان‌ها با ایده‌های جدید روبرو می‌شوید، در جریان آخرین یافته‌ها در زمینۀ کاریتان قرار می‌گیرید و با اشخاصی آشنا می‌شوید که احتمالاً بتوانید از آنها برای داوری دعوت کنید و یا از مقاله‌هایشان در مجلۀ خود استفاده کنید.

"کیفیت یک نشریه تنها ویژگی موثر در موفقیت آن است. پس بهتر است با ناشری امین و کاربلد کار خود را آغاز کنید."

یک نشریه با کیفیت بالا می‌تواند پذیرای مقالات با کیفیت عالی شود و مقالات با کیفیت عالی موجب بالا رفتن کیفیت نشریه می‌شوند و این چرخه همچنان ادامه پیدا می‌کند. در آغاز کار مجله مجبور نیستید همۀ مقالات را به چاپ برسانید. اما بهتر است بازخورد روشن و مثبتی به نویسنده بدهید. نویسندۀ محقق بدون شک سپاسگزار خواهد بود.

اولین شمارۀ مجلۀ شما در اصل یک معرفی‌نامه است. پس همۀ تلاشتان را به کار ببندید. از کار ویراستاری، طراحی و صفحه‌آرایی کاملاً اطمینان حاصل کنید. گاه حتی اشتباهات کوچک می‌تواند به منزلۀ تصویری ناپسند باشد و این تصویر ناپسند چیزی نیست که شما بخواهید در اذهان همگان بماند.

همیشه به گسترش کارتان فکر کنید. اگر از ابتدا چنین چیزی را در نظر دارید بهتر است که پایه‌های کارتان را به نوعی بگذارید که بعدها گذار به مرحلۀ بالاتر آسان‌تر باشد.

در مقالۀ بعدی توضیحات بیشتری داده خواهد شد.

نویسنده: دانش‌گستر فرنام